در چه مواردی قاضی به نظر متخصص نیاز دارد؟

دادگاه‌ها به عنوان نهادهای قضایی حیاتی در سیستم حقوقی هر کشور نقش بسیار مهمی در تسویه اختلافات و اجرای عدالت دارند.

اهمیت قرار کارشناسی دادگاه در تضمین عدالت، ارائه تحلیل حقوقی و تخصصی و کمک به دادگاه‌ها در صدور رای عادلانه و قانونی را نمی‌توان نادیده گرفت. در بسیاری از موارد نظر کارشناسان دادگاه تاثیر قابل توجهی بر فرایند تصمیم‌گیری قضایی دارد.

قرار کارشناسی دادگاه

در قرار کارشناسی دادگاه دادگاه مشخص می‌کند که موضوع کارشناسی چیست و کارشناس رسمی دادگستری چه مواردی را باید مورد بررسی قرار دهد. همچنین دادگاه مهلت انجام کارشناسی را تعیین می‌کند. کارشناس رسمی دادگستری پس از انجام کارشناسی گزارشی را تنظیم می‌کند و به دادگاه ارائه می‌دهد. دادگاه پس از بررسی گزارش کارشناسی آن را به‌عنوان یکی از دلایل صدور رأی خود در نظر می‌گیرد.

قرار کارشناسی دادگاه یکی از مهم‌ترین تصمیمات دادگاه در جریان رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و کیفری است.

تعیین کارشناس دادگاه

تعیین کارشناس دادگاه به موجب ماده ۲۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، به شرح زیر است: دادگاه باید کارشناس مورد وثوق را از بین کسانی که دارای صلاحیت در رشته مربوط به موضوع است انتخاب نماید و در صورت تعدد آن ها به قید قرعه انتخاب شود.

در تعیین کارشناس دادگاه، موارد زیر باید مورد توجه قرار گیرد:

• صلاحیت کارشناس در رشته مربوط به موضوع کارشناسی
• تجربه و تخصص کارشناس
• بی طرفی و استقلال کارشناس

کارشناس رسمی دادگستری پس از انتخاب، مکلف است در مهلت مقرر توسط دادگاه، کارشناسی را انجام دهد و گزارش خود را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی گزارش کارشناسی آن را به عنوان یکی از دلایل صدور رأی خود در نظر می‌گیرد.

در برخی موارد طرفین دعوا می‌توانند با توافق یکدیگر شخص دیگری را به عنوان کارشناس معرفی کنند. در این صورت دادگاه باید با توجه به صلاحیت شخص مورد نظر وی را به عنوان کارشناس انتخاب نماید.

ارکان قرار کارشناسی دادگاه

ارکان قرار کارشناسی دادگاه از اهمیت زیادی برخوردار هستند. در صورت عدم رعایت هر یک از این ارکان قرار کارشناسی دادگاه می‌تواند از سوی دادگاه عالی نقض شود. قرار کارشناسی دادگاه دارای ارکانی است که عبارتند از:

موضوع کارشناسی

موضوع کارشناسی باید به گونه‌ای باشد که قابل تشخیص و اندازه‌گیری باشد. به عبارت دیگر باید مشخص شود که کارشناس رسمی دادگستری باید در مورد چه چیزی اظهار نظر کند.

محدوده کارشناسی

محدوده کارشناسی باید به گونه‌ای باشد که کارشناس رسمی دادگستری از آن تجاوز نکند. به عبارت دیگر، باید مشخص شود که کارشناس رسمی دادگستری چه مواردی را باید مورد بررسی قرار دهد و چه مواردی خارج از محدوده کارشناسی است.

مهلت انجام کارشناسی

مهلت انجام کارشناسی باید به گونه‌ای باشد که کارشناس رسمی دادگستری بتواند در آن مدت کارشناسی را انجام دهد و گزارش خود را به دادگاه ارائه دهد.

هزینه کارشناسی

هزینه کارشناسی باید توسط طرفین دعوا به طریق وکیل یا شخص ثالثی که کارشناسی را درخواست کرده است، پرداخت شود.

انواع قرار کارشناسی دادگاه

قرار کارشناسی اجباری

قرار کارشناسی اجباری قراری است که دادگاه به طور خودکار و بدون درخواست طرفین دعوا صادر می‌کند. این نوع قرار کارشناسی معمولا در مواردی صادر می‌شود که موضوع دعوا دارای جنبه‌های فنی و تخصصی باشد و قاضی پرونده خود توانایی اظهارنظر در مورد آن را نداشته باشد.

مثلا در دعوای مطالبه خسارت ناشی از تصادف، دادگاه باید در مورد میزان خسارت وارد شده به خودرو کارشناسی را انجام دهد. در این صورت، دادگاه به طور خودکار قرار کارشناسی اجباری صادر می‌کند.

قرار کارشناسی اختیاری

قرار کارشناسی اختیاری قراری است که طرفین دعوا یا شخص ثالثی که در دعوا ذی‌نفع است، درخواست می‌کند. این نوع قرار کارشناسی معمولا در مواردی صادر می‌شود که طرفین دعوا یا شخص ثالثی که در دعوا ذی‌نفع است معتقد باشند که اظهارنظر کارشناس رسمی دادگستری در تعیین نتیجه دعوا تاثیرگذار است.

به عنوان مثال در دعوای الزام به تنظیم سند رسمی، طرفین دعوا می‌توانند درخواست کنند که کارشناسی در مورد ارزش ملک مورد معامله انجام شود. در این صورت، دادگاه قرار کارشناسی اختیاری صادر می‌کند.

قرار کارشناسی تکمیلی

قرار کارشناسی تکمیلی قراری است که دادگاه پس از صدور قرار کارشناسی اولیه در صورت نیاز به اطلاعات و مدارک بیشتر صادر می‌کند. این نوع قرار کارشناسی معمولا در مواردی صادر می‌شود که کارشناس رسمی دادگستری در گزارش خود به سوالات دادگاه پاسخ نداده باشد یا پاسخ‌های وی برای دادگاه کافی نباشد.

به عنوان مثال در دعوای مطالبه خسارت ناشی از تصادف کارشناس رسمی دادگستری در گزارش خود به میزان خسارت وارد شده به خودرو پاسخ داده باشد، اما به میزان خسارت وارد شده به سرنشینان خودرو پاسخ نداده باشد.

در این صورت دادگاه قرار کارشناسی تکمیلی صادر می‌کند تا کارشناس رسمی دادگستری در مورد میزان خسارت وارد شده به سرنشینان خودرو نیز اظهار نظر کند.

قرار کارشناسی اصلاحی

قرار کارشناسی اصلاحی قراری است که دادگاه پس از صدور قرار کارشناسی اولیه در صورت وجود اشتباه یا نقص در گزارش کارشناسی صادر می‌کند.

این نوع قرار کارشناسی معمولا در مواردی صادر می‌شود که کارشناس رسمی دادگستری در گزارش خود اشتباه یا نقصی کرده باشد. به عنوان مثال در دعوای مطالبه خسارت ناشی از تصادف، کارشناس رسمی دادگستری در گزارش خود میزان خسارت وارد شده به خودرو را اشتباه محاسبه کرده باشد.

در این صورت، دادگاه قرار کارشناسی اصلاحی صادر می‌کند تا کارشناس رسمی دادگستری میزان خسارت وارد شده به خودرو را اصلاح کند.

اجرای قرار کارشناسی

اجرای قرار کارشناسی دادگاه فرآیندی است که طی آن کارشناس رسمی دادگستری کارشناسی را که به وی ارجاع شده است انجام می‌دهد و گزارش خود را به دادگاه ارائه می‌دهد. اجرای قرار کارشناسی دادگاه، مراحل مختلفی دارد که عبارتند از:

۱.تعیین کارشناس رسمی دادگستری

دادگاه باید کارشناس رسمی دادگستری را که دارای صلاحیت در رشته مربوط به موضوع کارشناسی است، انتخاب نماید. در صورت تعدد کارشناسان رسمی دادگستری دارای صلاحیت، دادگاه یکی از آنها را به قید قرعه انتخاب می‌کند.

۲.ابلاغ قرار کارشناسی به کارشناس رسمی دادگستری

پس از انتخاب کارشناس رسمی دادگستری قرار کارشناسی به وی ابلاغ می‌شود. در این قرار موضوع کارشناسی محدوده کارشناسی مهلت انجام کارشناسی و هزینه کارشناسی مشخص می‌شود.

۳.انجام کارشناسی

کارشناس رسمی دادگستری پس از دریافت قرار کارشناسی مکلف است در مهلت مقرر توسط دادگاه کارشناسی را انجام دهد. کارشناس رسمی دادگستری در انجام کارشناسی باید از اصول و قواعد علمی و فنی مربوطه پیروی کند و گزارش خود را مستند و مستدل ارائه دهد.

۴.ارائه گزارش کارشناسی به دادگاه

کارشناس رسمی دادگستری پس از انجام کارشناسی گزارش خود را به دادگاه ارائه می‌دهد. گزارش کارشناسی باید حاوی موارد زیر باشد:

• موضوع کارشناسی
• محدوده کارشناسی
• روش‌های انجام کارشناسی
• نتایج کارشناسی
• نظر کارشناس در مورد موضوع کارشناسی

۵.بررسی گزارش کارشناسی توسط دادگاه

دادگاه پس از دریافت گزارش کارشناسی آن را بررسی می‌کند. دادگاه در صورت وجود نقص یا اشتباه در گزارش کارشناسی می‌تواند از کارشناس رسمی دادگستری درخواست کند که گزارش خود را اصلاح کند.

۶.صدور رای دادگاه

دادگاه پس از بررسی گزارش کارشناسی آن را به عنوان یکی از دلایل صدور رای خود در نظر می‌گیرد. در ادامه به برخی از نکات مهم در مورد اجرای قرار کارشناسی دادگاه اشاره می‌کنیم:

• کارشناس رسمی دادگستری باید در انجام کارشناسی از اصول و قواعد علمی و فنی مربوطه پیروی کند.
• گزارش کارشناسی باید مستند و مستدل باشد.
• دادگاه در صورت وجود نقص یا اشتباه در گزارش کارشناسی می‌تواند از کارشناس رسمی دادگستری درخواست کند که گزارش خود را اصلاح کند.